امروزه کشور‌ها بیش از پیش برای دستیابی به رشد اقتصادی و توسعه پایدار به دنبال گسترش دامنه فعالیت‌های تجاری خود هستند. در این میان، ایران با داشتن موقعیت جغرافیایی استراتژیک و منابع غنی، ظرفیت بالقوه‌ای برای تبدیل‌شدن به بازیگری کلیدی در عرصه تجارت جهانی دارد، اما برای رسیدن به این هدف، توجه ویژه به بازار‌هایی که هنوز به طور کامل مورد توجه قرار نگرفته‌اند، امری ضروری است. از بازار کشور‌های آفریقایی و کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای به عنوان دو مقصد تجاری یاد می‌شود که می‌توانند در بهبود توسعه فعالیت‌های تجاری ایران نقش ویژه‌ای ایفا کنند؛ نقشی که خود مقدمه‌ای برای روند مثبت رشد اقتصادی است، به همین خاطر می‌توان یک سؤال در این زمینه طرح و نسبت به آن تأمل کرد. به راستی سبد و سهم ایران از بازار کشور‌های آفریقایی و عضو همکاری شانگهای به چه اندازه است و چگونه می‌توان به نحو مطلوبی، سهم بیشتری از آن به دست آورد؟!
سهم ایران در بازار آفریقا
در مسیر رو به رشد اقتصاد جهانی، قاره آفریقا به عنوان یکی از بازار‌های نوظهور و پرجاذبه به حساب می‌آید. مطابق مطالعات اقتصادی و میدانی، این قاره فرصت‌های قابل توجهی برای تجارت و سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهد. ایران با داشتن مزیت‌های فراوان می‌تواند به عنوان شریک تجاری مهم برای کشور‌های این قاره ظاهر شود. آفریقا با داشتن جمعیتی جوان و در حال رشد و نیاز‌های عمیق توسعه‌ای، می‌تواند به میدانی برای نمایش قدرت نرم و صلح‌آمیز ایران تبدیل شود. بازار آفریقا شامل ۵۵کشور است، این قاره ۳۰درصد معادن دنیا را در خود جای داده و تولیدکننده مواد اولیه کشاورزی و صنعتی است. میزان تجارت ایران با کشور‌های آفریقایی بر اساس گفته رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و آفریقا اکنون حدود یک‌میلیاردو۳۰۰میلیون دلار است که در مقابل حدود هزارو۵۰۰میلیارد دلار گردش مالی این قاره، رقمی ناچیز به شمار می‌رود، در حالی که آفریقا می‌تواند پذیرای کالا و خدمات ایرانی در حوزه‌های مختلفی باشد. با وجود چالش‌هایی همچون فاصله زیاد و دشواری نقل‌و انتقال ارز، اما ظرفیت‌های خوبی برای توسعه تجارت با کشور‌های این قاره وجود دارد.
از آنجا که واردات و صادرات دو بال تجارت خارجی هستند، نیاز است سیاستگذار و حکمران اقتصادی به فکر ایجاد تراز تجاری مناسب در تجارت با کشور‌های این قاره باشد. رابطه تجاری ایران با کشور‌های قاره آفریقا بیشتر بر اساس صادرات محدودی از کالا‌های خاص شکل گرفته که این امر باعث شده است جریان صادرات به این کشور‌ها دارای نوساناتی باشد، با این حال، امکانات و ظرفیت‌های موجود نشان می‌دهند حجم تجارت دوجانبه می‌تواند به رقم‌های بسیار بالاتری برسد. در حال حاضر، تعادل تجاری بیشتر به نفع ایران است و این موضوع باعث می‌شود حجم کلی مبادلات تجاری از ظرفیت واقعی خود فاصله داشته باشد. به عنوان مثال، در سال جاری تنها حدود ۱/۱ درصد از کل تجارت ایران با کشور‌های آفریقایی و از این میزان، سهم ایران حدود یک‌درصد و سهم آفریقا بسیار اندک بوده است. لازمه این امر نیز فعال‌سازی و توانمندسازی بخش خصوصی در راستای افزایش سهم ایران از این بازار است.
سهم ایران در بازار شانگهای
پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای یک گام استراتژیک در جهت گسترش تجارت بین‌المللی کشور محسوب می‌شود. این عضویت که بسیاری از تحلیلگران آن را راهکاری برای کاهش تأثیر تحریم‌ها می‌دانند، می‌تواند به ارتقای مبادلات تجاری ایران منجر شود. طبق اعلام وزارت اقتصاد، حضور در این پیمان فرصت‌های جدیدی را برای تقویت روابط دوجانبه و استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی ایجاد می‌کند. همچنین با توجه به عدم‌حضور کشور‌های غربی در این سازمان، ایران می‌تواند بدون نیاز به مذاکره با غرب، راه‌هایی برای مقابله با چالش‌های ناشی از تحریم‌ها بیابد. با در نظر گرفتن جمعیت ۳میلیارد نفری کشور‌های عضو و روابط فرهنگی عمیقی که ایران با بسیاری از آن‌ها دارد، پیوستن به این سازمان می‌تواند برای بخش‌های اقتصادی و گردشگری ایران بسیار مفید و ارزشمند باشد. صادرات غیرنفتی ایران به کشور‌های عضو این سازمان در سال گذشته به ۵/۵۴ میلیون تن کالا با ارزش ۱۸میلیارد دلار رسیده که این رقم حاکی از رشد یک‌درصدی ارزش صادرات در مقایسه با سال قبل است و واردات ایران از اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای نیز در این مدت به ۷/۹ میلیون تن کالا با ارزش ۱۹میلیاردو۱۶۹میلیون دلار بالغ شده که نسبت به دوره مشابه سال قبل، رشد ۹/۱۷ درصدی وزنی و ۵/۱۰ درصدی ارزشی داشته است. چین با خرید ۵/۱۱ میلیارد دلار، هند با ۸/۱ میلیارد دلار، پاکستان با ۷/۱ میلیارد دلار، افغانستان با ۵/۱ میلیارد دلار و روسیه با خرید ۴/۷۶۰ میلیون دلار، پنج مقصد اصلی صادراتی ایران بوده‌اند، همچنین ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس و مغولستان به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. آمار‌های تجارت خارجی ایران با اعضای شانگهای نشان می‌دهد طی دو سال اخیر اگرچه حجم تجارت ایران با کشور‌های عضو شانگهای افزایش داشته، اما این افزایش از محل رشد واردات بوده و ایران نتوانسته است ارزش صادرات خود را به این کشور‌ها افزایش دهد.
«ایران‌اکسپو ۲۰۲۴» پیش‌زمینه بهبود سهم تجاری
مقدمه شکل‌گیری اهداف تجاری و روابط بین ایران و بازار آفریقا و شانگهای، طراحی و برگزاری نمایشگاه بزرگ مقیاسی در سطح ایران‌اکسپو ۲۰۲۴ است، یعنی می‌توان از این ابزار به عنوان یک راه در راستای بهبود سهم تجاری ایران از این بازار‌ها یاد کرد. این رویداد بین‌المللی نه تنها به عنوان صحنه‌ای برای نمایش دستاورد‌ها و محصولات تجاری عمل می‌کنند، بلکه به عنوان عاملی برای تقویت ارتباطات اقتصادی و گسترش دیپلماسی بین ایران و این بازار‌های کلیدی مطرح می‌شوند، همچنین ایران‌اکسپو فرصتی جذاب برای برقراری ارتباطات مستقیم با فعالان اقتصادی و تصمیم‌گیران کلیدی این مناطق است. به کمک این بستر نمایشگاهی است که می‌تواند زمینه به‌فعلیت‌رسیدن همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه فراهم شود. این رویداد، علاوه بر نقش‌آفرینی در افزایش حجم صادرات و تنوع‌بخشی به بازار‌های هدف، می‌تواند به تقویت برند ایران به عنوان یک مقصد تجاری مطمئن و پیشرو کمک کند. از طریق برنامه‌ریزی دقیق و اجرای استراتژی‌های مؤثر، ایران‌اکسپو ۲۰۲۴ می‌تواند به معرفی مزیت‌های رقابتی ایران و ارتقای سطح همکاری‌های تجاری با کشور‌های آفریقایی و اعضای سازمان شانگهای بپردازد.
| پژوهشگر اقتصادی
